Sądy powszechne
13 orzeczeń
zostało wydanych przez sądy powszechne do 2023 r.
35 orzeczeń
zostało poddanych postępowaniu kasacyjnemu
To one rozpatrują najczęściej sprawy, które stają się przedmiotem kasacji w Sądzie Najwyższym. Największa liczba orzeczeń została wydana w postępowaniu karnym, co jest właściwe dla ratio legis ustawy. 2 badane przez nas orzeczenia odbyły się w postępowaniu cywilnym, omawiając dopuszczalność odpowiedzialności karnej. Sądom powszechnym zdarzyło się omówić różnorodne zagadnienia, nie tylko popełnienie przestępstw przez osoby upoważnione do reprezentowania osoby prawnej czy winę w nadzorze lub wyborze.
W analizowanych przez nas orzeczeniach wystąpił więcej niż 1 pogląd, co oznacza ich wielopunktowy charakter, zgodny z socjologicznym modelem Isinga. To jest rozwiązanie sparafrazowanego przez nas problemu Pascala, potem rozwiniętego przez Natansona-Bosego-Einsteina:
ile trzeba linii umieścić w orzeczeniu, aby najlepiej wyjaśnić problem prawny?
Tylko tyle linii, które nie będą objęte contradictio in adiectum (sprzecznością)
W 3 badanych przez nas przypadkach linia orzecznicza była zgodna z linią Sądu Najwyższego. Dotyczyły one zakresu odpowiedzialności osoby prawnej za zachowania członków zarządu i pracowników. Spółka ponosi odpowiedzialność karną za czyny wynikające z brakiem staranności w nadzorze (culpa in custodiam) i zachowanie zarządu i innych przedstawicieli, jeżeli zostało to stwierdzone wyrokiem skazującym. Podobnie culpa in custodiam (wina w nadzorze) jest źródłem odpowiedzialności karnej.
Sądy powszechne w 2 przypadkach rozszerzyły zakres odpowiedzialności karnej na niewłaściwą organizację spółki, która umożliwiła uzyskanie korzyści z czynu zabronionego, co jest warunkiem odpowiedzialności. W jednym przypadku ustalono, że odpowiedzialność indywidualna osoby reprezentującej spókę może pociągnąć odpowiedzialność zbiorową. Ale spółce należy spełnić łącznie wszystkie warunki odpowiedzialności karnej, aby zostać pociągniętą do odpowiedzialności karnej.
W 4 przypadkach rozgraniczono odpowiedzialność karną za czyn zabroniony od odpowiedzialności za roszczenia cywilne. Odpowiadać spółka może tylko za ten czyn, który został stwierdzony wyrokiem sądu i zawarty w ustawie o odpowiedzialności zbiorowej, o czym pisaliśmy na wstępie. Inne czyny, niepodpadające pod wybrane normy prawne, nie mogą być podstawą do odpowiedzialności karnej. Z nich można wyprowadzać tylko roszczenia cywilne.
W 2 przypadkach rozgraniczono także kwestie proceduralne od materialnych. Sprawy o przestępstwa osób prawnych powinny być rozpatrywane na drodze postępowania karnego, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej - ale niektóre kwestie podlegają też procedurze cywilnej, co później się zdarzało. Pojęcie egzekucji administracyjnej czy posiłkowanie się ustawą w postępowaniu przeciwko osobie prawnej nie może prowadzić do skutków zgodnych z intencjami prokuratora.
W 2 przypadkach rozważono zdolność prawną podmiotu zbiorowego, który może ponieść odpowiedzialność. Powinien on być osobą prawną w rozumieniu kodeksu cywilnego lub kodeksu spółek handlowych i innych ustaw. Osobowość prawna jako warunek odpowiedzialności nie wygasa w okresie likwidacji, co oznacza, że jeszcze można tę spółkę pociągnąć (tu się nie zgadzamy).
W 2 przypadkach sprawa dotyczyła zamówień publicznych - wbrew pozorom jest to istotne, zwłaszcza w kontekście tego, co dzieje się obecnie. Z przetargów wyklucza się takie osoby prawne, karane za czyny ich członków lub nawet umożliwianie takich czynów swoim członkom, wobec których sąd orzekł zakaz udziału w przetargach.
Sąd Najwyższy
35 orzeczeń
zostało wydanych przez SN do 2023 roku
To on jest odpowiedzialny za wydanie tak wielu orzeczeń w sprawie odpowiedzialności karnej osób prawnych. Naszym zadaniem jest przebadanie, na ile rozbieżne są orzeczenia SN in propria casu. Czy nie jest potrzebne jawne rozstrzygnięcie tego zagadnienia w powiększonym składzie?
Aż w 18 z 35 przebadanych przez nas orzeczeniach powtarza się pogląd, że zarząd podmiotu zbiorowego nie odpowiada karnie, nawet jeżeli przestępstwo popełnił co najmniej jeden z jego członków w ramach własnych uprawnień. Oznacza to, że prezes lub członek zarządu, mimo że jest upoważniony do reprezentowania spółki, jest wyłączony z krągu odpowiedzialnych.
Do 2012 roku dominował pogląd, że prezesi spółek kapitałowych ponoszą odpowiedzialność za działalność spółki, jeżeli to oni dopuścili się niestaranności w nadzorze. Podstawą odpowiedzialności prezesa zarządu jest tylko takie działanie, które wykracza poza zakres jego uprawnień do reprezentowania osoby prawnej.
W 3 z 35 przebadanych orzeczeń powtarza się pogląd, że źródłem odpowiedzialności karnej jest wina za niedochowanie należytej staranności w wyborze osoby bądź w nadzorze nad osobą, która działała w imieniu spółki z umocowania jej zarządu albo dopuszczono ją do przestępczego działania. Do 2016 r. konieczne było, aby osoba prawna uznała własną odpowiedzialność za niestaranny wybór osoby. Od 2016 r. nie jest to konieczne, ponieważ spółka nie ponosi odpowiedzialności organizacyjnej za działania prezesów.
W latach 2011-2018 zauważyliśmy tendencję SN do wypowiadania się w kwestiach proceduralnych. W jednym orzeczeniu w 2018 wypowiedział się co do składu sądu odwoławczego w sprawach, gdzie oskarżona jest osoba prawna. W takich sprawach orzeka sąd jednoosobowy, jeżeli w I instancji nie orzekał inny skład.
W roku 2011, 2013 i 2017 stwierdzono, że w braku podstaw do odpowiedzialności stwierdzonych w procesie przed sądem odwoławczym osoba prawna jest ex nunc uniewinniana, a sprawa nie jest kierowana do ponowanego rozpoznania.
Stwierdzamy, że w tym przypadku powiązania między liniami orzeczniczymi mają charakter sieci złożonej. Są one trwałe, wzajemnie ze sobą się przenikają. Można wyróżnić miejsca wspólne, które tworzą dwie linie dominujące, opisane powyżej. W tym przypadku też można wyróżnić tzw. tymczasowych liderów, czyli dominanty w określonych latach.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym odpowiedzialności karnej osoby prawnej praktycznie nie występują żadne rozbieżności, co oznacza, że orzecznictwo jest jak najbardziej jednolite. Nawet zmiana przepisu art. 5 ustawy nie zmieniła znacząco linii orzeczniczej SN.
Czas na prognozy!
Liczba orzeczeń do 2025 będzie wynosiła 2 rocznie, po czym spadnie do 1 w 2026 i 2027 - jest to związane z niewielką dynamiką orzecznictwa od 2017 roku i całkowitym brakiem aktywności w materii do roku 2023.
Z 20,32% w 2024 do 14,82% w 2027 spadnie prawdopodobieństwo uchylenia wyroku wraz z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Z 21,11% w 2024 do 23,83% w 2027 wzrośnie prawdopodobieństwo całkowitego uchylenia wyroku. Jedynie 11,34% kasacji będzie oddalanych w 2027 roku, co będzie stanowiło wzrost w stosunku do 2024, kiedy oddalonych będzie 10,95% kasacji. Pozostała część kasacji będzie odrzucana albo nie przyjmowana do rozpoznania. Jedynie ok. 53% spraw będzie kończyło się prawomocnym rozpatrzeniem.
Przesłanki odpowiedzialności
Kodeks karny z 1997 nie reguluje odpowiedzialności karnej osób prawnych. Reguluje ją ustawa z 28 października 2002 o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Jest to instytucja stosunkowo nowa, przenosząca na grunt prawa karnego regulacje odszkodowawcze z prawa cywilnego.
Osoba prawna odpowiada wtedy, gdy wyrokiem stwierdzono przestępstwo jej członka. Od wydania wyroku nie jest zależna odpowiedzialność za szkody wyrządzone środowisku. Nie wyłącza to wejścia pokrzywdzonych na drogę procedury cywilnej za odpowiedzialność odszkodowawczą ani nałożenia jakichkolwiek kar w procedurze administracyjnej.
Jakie są przyczyny odpowiedzialności?
Skupiają się one na członku korporacji, który swoim działaniem w imieniu spółki popełnił przestępstwo, przekroczył swoje uprawnienia przy reprezentacji czy niedopełnił swoich obowiązków, dopuścił inną osobę do popełnienia przestępstwa w wyniku realizowania swoich praw do reprezentacji czy popełnił przestępstwo za zgodą osoby uprawnionej do reprezentacji spółki.
Przedsiębiorca współpracujący z osobą prawną odpowiada wtedy, gdy dopuścił się przestępstwa w czasie współpracy z osobą prawną.
Zachowanie wyczerpujące znamiona czynu zabronionego powinno przynieść spółce nieuzasadnione korzyści majątkowe i być skutkiem:
niestarannego wyboru osoby albo braku nadzoru nad nią.
Za jakie przestępstwa odpowiada osoba prawna?
Odpowiada tylko za przestępstwa gospodarcze określone w ustawie, m. in. za:
wyrządzanie szkód dla osób fizycznych i prawnych oraz kontrahentów, działanie na szkodę wierzycieli, wyłudzanie kredytów i odszkodowań, pranie pieniędzy, przestępstwa przeciwko działalności ubezpieczeniowej, nielegalny obrót instrumentami finansowymi, przestępstwa przeciwko środowisku, finansowanie terroryzmu
-
Jakie kary i zakazy można nałożyć na osobę prawną?
Można nałożyć tylko kary pieniężne i dodatkowe sankcje gospodarcze na okres od 1 do 5 lat.
Do kar pieniężnych zalicza się kara od 1000 zł do 5 000 000 zł, nie więcej niż 3% rocznego dochodu spółki. Dziesięciokrotnie wyższa jest kara za szkody wyrządzone dla środowiska naturalnego.
Oprócz przepadku przedmiotów z działalności przestępczej czy podania wyroku do wiadomości, można nałożyć na spółkę:
- zakaz reklamy własnej działalności lub produkcji
- zakaz korzystania z dotacji, subwencji bądź pomocy organizacji międzynarodowej
- zakaz korzystania ze środków i dochodów publicznych - dla osób zatrudniających nielegalnie przebywających cudzoziemców, w tym małoletnich lub osób nadmiernie wykorzystujących pracę cudoziemców
- zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne - szczególnie podmiotów wspierających wojnę
Jest to właściwe dla specyfiki działalności osób prawnych, które ponoszą tylko ciężar majątkowy. Z uwagi na liczbę podmiotów wchodzących w skład osoby prawnej nie jest możliwe zastosowanie kar typowych dla osób fizycznych - nie jest możliwe np. pozbawienie wolności.
Metoda badawcza
Metoda kostek Bosego-Einsteina
Badamy prawdopodobieństwo powtórzenia poglądu na podstawie danych dotychczasowych
Metoda badawcza
Monte Carlo - metoda probabilistyczna
Metoda Isinga - losowo wybrane orzeczenia w liczbie dającej się podnieść do potęgi.
Dalsze badania
Antyplagiat i wykrywanie AI
Prognozy
Co dalej?
Blaise Pascal w liście do Antoine'a Gounoda napisał: "Ile oczek trzeba obstawić, aby wygrać w kości?". Ale w swoich badaniach uwzględnił jedynie powtarzające się pary. Satyendra Bose i jego recenzent Einstein zmienili tę koncepcję, badając niepowtarzalne pary. Tak jak w naszej metodzie Monte Carlo-Ising wybieramy relewantne (ale nie precedensowe) wyroki sądowe z uzasadnieniem takie, w których mogą być loci communes (miejsca wspólne). Interesować nas będą okoliczności wystąpienia przesłanek
W arkuszu badamy dane orzeczenia i linie orzecznicze, analizujemy prawdopodobieństwo takiej linii orzeczniczej, która będzie nam służyć za przysłowiowe "szanse wygrania oczek"
Dalej badamy, czy w orzeczeniach występuje plagiat. Za plagiat nie uznajemy: cytatów o dacie późniejszej niż badane orzeczenie, linków zawierających sygnaturę badanego orzeczenia. Potem badamy, czy tekst uzasadnienia był napisany przez AI. jest to konieczne, ponieważ coraz częściej w pisaniu tekstów używa się AI. Obawiamy się, że niektóre fragmenty mogą być powielane przez AI, dlatego badamy orzeczenia pod tym kątem. Współcześnie ślady tekstu AI czy antyplagiat może stać się pretekstem do uchylenia orzeczenia w przyszłości, a osoba prawna może nawet zostać uniewinniona.
Dalej analizujemy potencjalne scenariusze rozwoju prawa. Do prognoz stosujemy zmodyfikowaną, opracowaną przez nas metodę. Każdy scenariusz staramy się uzasadnić zgodnie z prawami logiki. Analizujemy obecne tendencje w orzecznictwie i do czego to doprowadzi.
Czy osoba prawna odpowiada karnie?
Wracamy z nowym badaniem orzecznictwa i nową metodą badawczą. Tym razem zbadamy, czy osoba prawna ponosi odpowiedzialność karną i co o tym mówi orzecznictwo.
W świetle ostatnich wielkich skandali z udziałem wielonarodowych korporacji postanowiliśmy zbadać, jak i kiedy były osoby prawne karane i jakie jest prawdopodobieństwo ukarania osoby prawnej za delikty i popełnione przez nią przestępstwa. Osoby prawne, duże korporacje i pomniejsze firmy też ponoszą odpowiedzialność deliktową, ale dotychczas rzadko zastanawiano się nad ich odpowiedzialnością karną,
wcześniej zarezerwowaną dla osób fizycznych.
Osobami prawnymi są: Skarb Państwa, samorządy terytorialne, inne spółki prawa handlowego i jednostki organizacyjne.
E-mail: laboratorium@legal-lab.pl
laboratoriumprawnicze.legallab@gmail.com
Tel: 511448501
Facebook: Laboratorium Prawnicze Legal Lab
Twitter: AnastazjaDrapa1
Linkedin: Legal Lab Laboratorium Prawnicze